Odakle naziv “Bosna” je nova tema koju je pripremila ekipa Horiona.
Do danas sa sigurnošću nije utvrđeno jedinstveno mišljenje među historičarima o postanku i značenju imena Bosna.
Postoji nekoliko teza o porijeklu imena Bosna:
Teza br. 1.
Mavro Orbini smatra da Bosnaci potiču od tračkog plemena Besa. On kaže sljedeće: Bosanci (prema kazivanju Karla od Vagrije u III knjizi o Helenima Slovenima) potiču od tračkih naroda Besa, koji su bili nastanjeni uz rijeku Nest koju Turci zovu Karsov, a Grci Mestro. Livije i Strabon smještaju Bese blizu planine Hemo, a njihov grad je bio Uškudama, koji je Hadrijan prozvao Adrijanopolis. Besi su bili u Trakiji i s njima je ratovao Marko Kras, a poslije njega Kornelije Lucije 739. godine od osnivanja Rima…
Mavro Orbini ističe da su Besi bili hrabri ratnici te da su su bili u stalnom sukobu sa rimskim legijama i kaže: Od ove, dakle, toliko hrabre nacije potekli su Bosanci kako tvrde Ludovik Crijević u djelu o porijeklu Turaka, kao i Sebastijan Minster koji u IV knj.svoje Kosmografije kaže: “Besi, protjerani od Bugara, s kojima su živjeli u svađi u Trakiji. dođoše u Gornju Meziju i zauzeše područje koje leži između rijeke Save, Vardara, Drima i Jadranskog mora. Međutim,tokom vremena došlo je do promjene u imenu naroda. Slove E je zamjenjeno sa O i tako od Besi posta Bosi, a odatle ime Bosna.” Prema tome varaju se oni koji vele da su Bosanci dobili ime po rijeci Bosni. Prije će biti da je ova rijeka dobila ime po pomenutom narodu (…)
Drugi historičari pominju ovu tezu, međutim istovremeno navode i razloge zbog čega je odbacuju. Marko Vego donosi zaključak da ta teorija o plemenu Besa otpada jer je utvrđeno da tračko pleme nije ostavilo nikakvih tragova u Bosni (što potvrđuju i genetska istraživanja po kojima je utvrđeno da je samo 4% genetskog materijala tračana “preneseno” na današnje Bosance).
Marko Vego kaže za ovu tezu o plemenu Besa: Stari pisci humanisti dovodili su postanak imena Bosna u vezu sa imenom tračkog plemena Besi, koje je, tobože, dalo ime rijeci Bosni i po njoj i zemlji Bosni. Tračko pleme u Bosni nije ostavilo nikakvih tragova kulturnog i civilizatorskog karaktera, pa ni ime Bosna nije moglo po njima nastati. Jedina iznimka je pronalazak tračkog konjanika iz 3. vijeka nove ere.
Isti stav kao i Marko Vego zastupaju i historičari Mustafa Imamović i Muhamed Hadžijahić.
Muhamed Hadžijahić između ostalog kaže: “Ime Bosna se prvi put javlja u obliku Bosona u 32.poglavlju spisa De administrando imperio Konstantina Porfirogeneta. U historiografiji se uglavnom smatra da je bosansko ime postojalo već u starosjedilaca prije dolaska Slavena pa su ga, dakle, Slaveni zatekli. Neki stariji autori izvodili su ime Bosna od imena Pečenega i Besa. Mavro Orbini smatra da su Besi živjeli u Trakiji skupa s Bugarima. Protjerani od bugara oni su se naselili među Savom, Unom, Drinom i Jadranskim morem.”
Teza br. 2.
Druga teza bi bila, da se ime Bosna dovodi u vezu sa ilirksim plemenom Posena.
Danas najistaknutiji zagovornik ove teze je profesor Enver Imamović koji navodi sljedeće: “Nema nikakve sumnje da je u srednjem vijeku u Bosni živio jedan jedinstven narod zvan Bošnjani. U odnosu na susjedne zemlje koje su ime dobile po doseljenim Slavenima, pa tako Hrvatska po Hrvatima ili Srbija po Srbima, s Bosnom je bilo drugačije. Njezin naziv je predslavenskog korijena. Nauka je već davno utvrdila da se Bosna u rimsko doba nazivala otprilike Bassania, kako se to može pročitati na epigrafskim spomenicima (ablativni oblik Ad Bassantem, što se odnosi na rijeku Bosnu). Utvrđeno je i to da su Rimljani taj naziv preuzeli od starosjedilačkih Ilira. Zahvaljujući grčkom historičaru Apijanu iz I stoljeća n. e., saznali smo da je u antičko doba u Bosni živjelo jedno ilirsko pleme koje se zvalo Poseni (bez sumnje iskvarena grafija od Boseni). Taj naziv su naslijedili srednjovjekovni Bošnjani, odnosnoBosanci. Ustvari, riječ je o jednom te istom narodu istog imena s kontinuitetom od preko 2.000 godina. Kako je svugdje bio slučaj da toponim odgovara etnonimu, pa tako Galia zemlja Gala, Germania zemlja Germana ili Trakia zemlja Tračana i sl., takav je bio slučaj i s Bosnom: Bassania zemlja Bassana, odnosno Bosena. U procesu slavenizacije od Bassania je nastao naziv Bosona, a potom Bosna, a od naroda Bassani (Boseni) nastali su srednjovjekovni Bošnjani. Iz tog naziva razvio se suvremeni oblik Bošnjaci, odnosno Bosanci. Proces transformacije iliro – rimskog naziva Bassania u Bosna i od Boseni ili Bassani u Bošnjani, odnosno Bošnjaci i Bosanci, može se donekle pratiti u srednjovjekovnoj izvornoj gradi. Bizantski pisac Konstantin Porfirogenet iz 10. stoljeća Bosnu naziva Bosona, a kasniji latino – talijanski dokumenti donose razne varijante tog naziva kao Bosonium, Bossena, Bosthna, Bissena i sl. Jasno da je svaki narod izvorni iliro – romanski naziv prilagođavao svom izvornom izgovoru, isto tako kako je pod slavenskim jezičkim uplivom nastao suvremeni oblik Bosna, Bošnjani, Bošnjaci i Bosanci.”
Teza br. 3.
Treća teza je da je ime Bosna izvedeno iz ilirske riječi BOS u smislu oznake „Solne zemlje“, ali i ta teza se odbacuje, jer se pokrajina Soli nije u početku nalazila u okviru jezgrene Bosne. Lajos Tallòczy i Karl Pač izvodili su postanak imena Bosna od albanske riječi bos u značenju slanice gdje se ispirala so. Drugim riječima, Bosna bi bila istovjetna Solnoj zemlji tj. današnjem tuzlanskom kraju. Sama činjenica da se tuzlanski kraj u srednjem vijeku naziva Soli – Solna zemlja ili dio široke i prostrane oblasti Usore, očito govori da to nije prvobitna Bosna niti se stalno udomačilo ime Bosna za oblast Usore. Područje Bosne se nikad nije nazivalo Solnom zemljom čime bi se izjednačila ova dva pojma.
Teza br. 4.
Četvrta teza je da ime Bosne potiče od rijeke Bosne koja je opet dobila naziv po nazivu rimske postaje na lijevoj obali Save, ali i ova teza ima nedostataka pa se s pravom odbacuje. Naime, u nauci je bilo prilično rašireno mišnjenje da se rijeka Bosna nekada zvala Bassant ili Basanius – prema rimskoj postaji Ad Bassane (Bassantis) koja se smješta na lijevu obalu Save. Drugi autori smatrali su da je ova postaja dala ime rijeci Bosut, a ne Bosni. Ali da i Bosut i Bosna imaju ime ilirskog porijekla. Veliki broj autora ime Bosna izvodi od rijehe Bathinus na kojoj su se pobunjeni Iliri predali Rimljanima na kraju ustanka koji je trajao od 6 do 9 godine nove ere.
Pored toga postoji i teza da je ime Bosna nastalo od riječi bosina kojom se označava granica. Ova riječ je sačuvana u govoru Franaka, koji su u VIII stoljeću na području bili graničari prema Bizantu. Po tome bi Bosanci bili isto što i graničari.
— Po svemu sudeći ime Bosna nije postojalo u predslavensko doba jer se to ime ne susreće u izvorima. Rimski pisci su pominjali Drinu, Savu, Vrbas, Unu ali ne i Bosnu. Marko Vego je iznio teoriju koja je i najprihvatljivija. On je uvjeren da je u pradomovini stanovnika Bosne postojalo, živjelo ime Bosna i kao takvo zabilježeno u izvrima ili je ostalo u toponimima na terenu. Zato nije bilo teško jakom i mnogobrojnom plemenu Bosna da pri dolasku u centralnu Bosnu potisne staro predslavensko ime ili imena na području Gornje Bosne i ujedini srodna slavenska plemena i rodove pod jednim imenom Bosna, koje je označilo i rijeku Bosnu.
(NKP kalesijski.com/ Horion Bosna)
